Satyajit Ray. Wie? zullen jullie zeggen. Ik vermoed dat verreweg de
meeste Nederlanders nog nooit van deze man hebben gehoord. Toch wordt
Satyajit Ray door filmcritici en filmliefhebbers van over de hele
wereld, beschouwd als een van de belangrijkste regisseurs ooit.
Satyajit
Ray, was geboren in Calcutta in 1921 en stierf ook daar in 1992, op
70-jarige leeftijd. Tussen 1955 (Pather Panchali, song of the little
road) en 1992 (Agantuk, the stranger) heeft hij in totaal 37 films
gemaakt, waarvan ik er inmiddels 22 in huis heb en heb gezien. Zelf
beschouw ik het oeuvre van Ray, als een van de meest interessante oeuvres van
een filmmaker dat ik ken.
Ray wordt in de eerste plaats
geroemd als filmmaker, maar hij was op meerdere terreinen zeer begaafd.
Hij was een van bekendste Bengaalse schrijvers en voor de meeste van
zijn films schreef hij zelf het script. Hij redigeerde een tijdschrift
voor kinderen waarbij hij alles deed: hij schreef de teksten, maakte de
illustraties en maakte zelfs de kruiswoordpuzzels.
Ook
was hij een zeer begaafd componist. Voor zijn eerste films liet hij de
muziek componeren door bekende musici als Ravi Shankar en Uptad Vilayat
Khan. Hij was niet heel erg tevreden over die samenwerking en bedacht
dat hij het zelf beter kon. Voor het overgrote deel van zijn films
componeerde hij zelf de muziek. Wie de muziek van zijn latere films
beluistert, moet hem gelijk geven, hij kon het zelf inderdaad beter.
Hij
was opgeleid voor grafisch vormgever. De illustraties die hij heeft
gemaakt voor boekomslagen worden wereldwijd geroemd. Ook bemoeide hij
zich met het ontwerpen van decors en kostuums.
Voor een
wereldberoemde artiest, had hij weinig pretenties. Hij woonde samen met
zijn vrouw en zijn enige zoon in een gehuurde flat in Calcutta en
leefde vrij eenvoudig. Omdat hij spaarzaam met zijn middelen omging kon
hij vrij goedkoop films maken, zonder enige concessies te doen aan zijn
artistieke vrijheid. Al met al heeft dit een groot aantal prachtige
films opgeleverd.
Ik heb vorig jaar, twee
biografieën gelezen over Ray. De eerste die ik las was van Andrew
Robinson, die de definitieve biografie schreef. Robinson schrijft
onderhoudend, maar in een vrij moeilijk Engels. Hij bespreekt iedere
film die Ray gemaakt heeft uitgebreid en heeft het kort over zijn leven
en zijn andere activiteiten.
De tweede biografie over
Ray die ik las, was van Marie Seton. Zij was een familievriend van Ray's
familie en heeft veel met hem opgetrokken. De biografie van Marie Seton
was de eerste (Robinson heeft veel aan haar ontleend) en haar biografie
is in eenvoudiger Engels opgeschreven en leest daardoor veel
makkelijker weg. Haar besprekingen van de films van Ray zijn dan weer
wat minder diepgravend dan die van Robinson.
Beide biografieën zijn zeer de moeite waard, en ieder zal zijn eigen voorkeur hebben.
Satyajit
Ray is niet een filmmaker die je op een of twee films moet beoordelen.
Het is iemand van wie je een aantal films gezien moet hebben om de
omvang van zijn genialiteit te beseffen. Het helpt ook erg als je
geïnteresseerd bent in vreemde culturen, in dit geval de Indiase
cultuur. Waarschijnlijk is er geen andere regisseur te bedenken die zijn
eigen cultuur zo alomvattend in beeld heeft gebracht. Ik denk ook dat
het zo is, dat je als je een film van Ray goed vindt, je ze
waarschijnlijk allemaal goed vindt, en dat als je een film vindt
tegenvallen, je ze waarschijnlijk allemaal vindt tegenvallen.
Ik
wil de komende tijd de 22 films bespreken die ik in mijn bezit heb van deze geniale
regisseur. Ik ben benieuwd of er onder de lezers van mijn blog mensen
zijn die een of meerdere films van Ray hebben gezien.
Reacties op dit blog zijn meer dan welkom.
"Aparajito" is het vervolg op "Pather Panchali", de debuutfilm van Satyajit Ray.
